فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول – کلیات تحقیق
1-1) مقدمه.................................. 1
1-2) موضوع تحقیق ........................... 2
1-3-) هدف از انتخاب موضوع .................. 2
1-4-) اهمیت و ارزش تحقیق.................... 2
1-5) کاربرد نتایج تحقیق..................... 3
1-6) فرضیات تحقیق .......................... 3
1-7) سابقه تحقیق ........................... 4
1-8) روش تحقیق ............................. 4
1-9) جامعه آماری ........................... 4
1-10) ابزار گردآوری داده‌ها.................. 4
1-11) کلید واژه‌ها .......................... 5
فصل دوم
بخش اول: سازمان تجارت جهانی
2-1-1) مقدمه................................ 6
2-1-2) موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) 7
2-1-3) اصول اساسی گات....................... 8
2-1-3-1) اصل عدم تبعیض و تعمیم اصل دولت کامله الوداد 8
2-1-3-2) اصل تثبیت و کاهش تعرفه‌های گمرکی از طریق مذاکرات متوالی .................................... 9
2-1-3-3) اصل مشورت..................... 9
2-1-3-4) اصل حفاظتها................... 9
2-1-4) مذاکرات چند جانبه گات ............... 10
2-1-5) ایجاد سازمان تجارت جهانی ............ 12
2-1-6) تفاوتهای گات با سازمان تجارت جهانی... 12
2-1-7) ساختار سازمان تجارت جهانی ........... 14
2-1-7-1) کنفرانس وزیران ............... 14
2-1-7-2) شورای عمومی .................. 14
2-1-7-3) کمیته‌ها ...................... 15
2-1-7-4) دبیرخانه ..................... 15
2-1-7-5) رویه تصمیم‌گیری ............... 15
2-1-8) اهداف و وظایف سازمان تجارت جهانی .... 16
2-1-9) مذاکرات تجاری پس از تأسیس سازمان تجارت جهانی 17
2-1-10) موافقتنامه عمومی راجع به تجارت خدمات 21
2-1-10-1) اقسام خدمات ................. 22
2-1-10-2) اختلافات میان کالاها و خدمات .. 23
2-1-10-3) چهار شیوه معاملات بین‌المللی خدمات 23
2-1-10-4) چگونگی اعطای حمایت در بخشها و خدمات 24
2-1-11) متن چارچوب موافقتنامه............... 25
3-1-12) تعهدات کلی ......................... 26
2-1-12-1) رفتار دولت کامله الوداد...... 26
2-1-12-2) شفافیت: تأسیس واحدهای تماس و پاسخگو 27
2-1-12-3) تأثیر متقابل صلاحیتهای مورد نیاز برای عرضه خدمات 27
2-1-12-4) مقررارت حاکم بر انحصارها، عرضه‌کنندگان انحصاری خدمات و سایر
رویه‌های بازرگانی محدود کننده .......... 28
2-1-12-5) تعهدات آزادسازی ............. 31
2-1-12-6) پرداختها و انتقالات .......... 31
2-1-12-7) افزایش مشارکت کننده‌های در حال توسعه 32
2-1-13) روند آزادسازی تجارت خدمات .......... 33
2-1-13-1) چگونگی گنجاندن خدمات در نظام تجارت بین‌الملل 34
2-1-13-2) سابقه مذاکرات خدمات مالی در چارچوب موافقتنامه عمومی تجارت
خدمات ................................. 35
2-1-13-3) تعهدات خدمات مالی در مورد کشورهایی که اخیراً به سازمان تجارت
جهانی پیوسته‌اند: ...................... 36
2-1-14) عضویت در سازمان تجارت جهانی ........ 37
2-1-14-1) مشکلات پیچیدگیهای الحاق به سازمان تجارت جهانی 38
2-1-14-2) نقش و وظیفه آنکتاد در پروسة الحاق 39
2-1-14-3) فرایند الحاق ................ 40
2-1-15) سازمان تجارت جهانی و کشورهای در حال توسعه 43
2-1-16) ایران و سازمان تجارت جهانی ......... 44
2-1-16-1) الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی 4
2-1-16-2) مراحل هفت‌گانه عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی 45
2-1-16-3) جنبه‌هایی از تعارات حقوقی ایران، مقررات wto در صنعت بیمه 48
2-1-17) مزیتهای عضویت در سازمان تجارت جهانی 50
2-1-17-1 منافع حاصل از روتین به سازمان تجارت جهانی در بخش خدمات ......................................... 50
2-1-18) چالشها و فرصتها در فرآیند جهانی شدن اقتصاد 52
بخش دوم- بیمه
2-2-1) مقدمه................................ 57
2-2-2) تعریف واژه بیمه...................... 58
2-2-3) تعریف بیمه .......................... 58
2-2-4) تعریف صنعت بیمه...................... 58
2-2-5) تقسیم‌بندی انواع بیمه ................ 59
2-2-6) تاریخچة بیمه ........................ 62
2-2-6-1) تاریخچة بیمه در ایران ........ 64
2-2-6-2) جایگاه صنعت بیمه بعد از انقلاب اسلامی 65
2-2-7) نظریه بیمه و اقتصاد.................. 67
2-2-8) تأثیر صنعت بیمه بر فعالیت اقتصاد کلان 67
2-2-9) تأثیر بر موازنه ارزی ................ 69
2-2-10) بیمه و ایجاد اطمینان برای سرمایه گذاری در صنایع جدید 71
2-2-11) تضمین اجرای طرحهای سرمایه‌گذاری به کمک انواع بیمه 71
2-2-12) بیمه و صادرات ...................... 72
2-2-13) نقش پس‌اندازی بیمه................... 75
2-2-14) مروری بر تحولات بیمه در ایران ....... 77
2-2-15) بررسی شاخصهای ارزیابی فعالیت صنعت بیمه طی سالهای 1381-1350............................................ 89
2-2-15-1) وضعیت صنعت بیمه در جهان و در مقایسه با ایران 96
2-2-16) علتهای اساسی عدم توسعه بیمه در ایران 96
2-2-17) جایگاه صنعت بیمه در تجارت الکترونیکی 99
2-2-18) آزادسازی و خصوصی‌سازی صنعت بیمه ..... 100
2-2-18-1) خصوصی سازی چیست؟............... 101
2-2-19) ملاحظات سیاسی برای بازارهای در حال توسعه 103
بخش سوم- مطالعه موردی
2-3-1) مقدمه ............................... 107
2-3-2) تعهدات خاص .......................... 107
2-3-3) نحوة تنظیم جدول تعهدات .............. 108
2-3-4) بررسی تعهدات سپرده شده در بخش خدمات بیمه در چند پروژة منتخب ............................................ 108
2-3-5) تجربه چین در آزادسازی خدمات بیمه و الحاق به سازمان تجارت جهانی ...................................... 111
2-3-5-1) صنعت بیمه چین................. 131
2-3-5-2) بیمه گران خارجی در چین........ 132
2-3-5-3) تأثیر توافق نامه WTO بر صنعت بیمه چین 133
2-3-5-4) اقدامات صنعت بیمه چین برای توافنامه WTO 134
2-3-5-5) نتیجه‌گیری .................... 135
فصل سوم- روش تحقیق
3-1) مقدمه ................................. 138
3-2) نوع و روش تحقیق ....................... 138
3-3) جامعه آماری ........................... 139
3-4) اطلاعات آماری مورد استفاده در مدلهای Panel Data 141
3-5) مزایای استفاده از مدلهای Panel Data ...... 142
3-6) روشهای تخمین مدلهای Panel Data ........... 147
3-6-1) اثرات ثابت ..................... 149
3-6-2) اثرات تصادفی ................... 150
3-7) آزمون اثرات ثابت ...................... 152
3-8) تصریح مدل جهت بررسی اثرات عضویت در سازمان تجارت جهانی بر روی صنعت
بیمه کشورهای در حال توسعه .................. 153
تصریح مدل جهت بررسی اثرات عضویت در WTO بر روی شاخص نفوذ بیمه‌ای
در کشورهای در حال توسعه................ 153
تصریح مدل جهت بررسی تأثیر عضویت در WTO بر روی حق بیمه سرانه کشورهای
در حال توسعه .......................... 154
تصریح مدل جهت بررسی تأثیر عضویت در WTO بر روی سهم کشورهای در حال
توسعه از کل بازار بیمة جهانی........... 154
3-9) روش استفاده از داده‌های آماری مدلهای Panel Data 155
3-10) خلاصه و جمع‌بندی ....................... 155
فصل چهارم- تجزیه و تحلیل داده‌ها
4-1) مقدمه ................................. 157
4-2) آزمون فرضیه‌ها ......................... 158
.. 4-2-1) فرضیة فرعی شماره 1................ 158
.. آزمون برابری عرض از مبدأها............... 158
.. صحت آماری تخمین ......................... 158
.. تجزیه و تحلیل نتایج...................... 159
4-2-2) فرضیه فرعی شماره 2................... 161
.. آزمون برابری عرض از مبدأها............... 161
.. صحت آماری تخمین ......................... 161
.. تجزیه و تحلیل نتایج...................... 162
4-2-3) فرضیه فرعی شماره 3................... 163
.. آزمون برابری عرض از مبدأها............... 163
.. صحت آماری تخمین ......................... 163
.. تجزیه و تحلیل نتایج...................... 164
فصل پنجم- نتیجه‌گیری و پیشنهادات
5-1) مقدمه ................................. 167
5-2) نتیجه‌گیری ............................. 167
5-3) رهنمودها............................... 172
منابع و مأخذ
- منابع فارسی............................... 175
- منابع انگلیسی ............................ 181
ضمائم و پیوستها............................. 182
فهرست جداول
جدول (2-1-1): مذاکرات ادواری گات در دوره 1381-1350 11
جدول (2-2-1): شاخصهای ارزیابی فعالیت صنعت بیمه 92
جدول (2-3-1): تعهدات خاص کشور ترکیه در بخش خدمات بیمه 112
جدول (2-3-2): تعهدات خاص کشور مالزی در بخش خدمات بیمه 115
جدول (2-3-3): تعهدات خاص اتحادیه اروپا...... 118
جدول (2-3-4): تعهدات خاص کشور چین در بخش خدمات بیمه 127
فهرست نمودارها
نمودار (2-1-2): تشریفات الحاق به سازمان تجارت جهانی 42
نمودار (2-2-1): حق بیمة سرانه (1370-1371) .. 93
نمودار (2-2-2) حق بیمة سرانه (1381-1371) ... 94
نمودار (2-2-3) شاخص نفوذ بیمه‌ای (1381-1350) 95
-1) مقدمه
صنعت بیمه در جهان در حال تغییر و تحولات سریعی است و رقابت بین المللی
روبه روز در این بازار گسترش می‌یابد. آزاد سازی و گسترش رقابت در بازارهای
بیمه، یکی از جنبه های مهم روند جهانی شدن است. حرکت به سمت رقابت بیشتر
کشورهای مختلف را به تجدید ساختار بازار بیمه‌ای و نظام مقرراتی آن سوق
می‌دهد. این امر توجه بیمه گران و نهادهای نظارتی بازارهای بیمه را به لزوم
تأکید بیشتر بر افزایش کارایی، کیفیت خدمات، تنوع بخشی محصولات بیمه ای،
بهبود در ساختار عملیاتی، شایسته سالاری در گزینش کارکنان و ....معطوف
می‌سازد.
امروزه صنعت بیمه از طرفی یکی از مهمترین نهادهای اقتصادی محسوب می‌شود و
از طرف دیگر قویترین نهاد پشتیبانی سایر نهاده های اقتصادی و خانوارها
است.
صنعت بیمه میتواند از منابع عمده کسب درآمد ارزی برای اقتصاد ملی نیز
باشد مشروط بر اینکه از ظرفیت و توان لازم برای فعالیت در بازار بین المللی
بر خوردار باشد و بتواند متناسب با تقاضای این بازار و با نرخهای قابل
رقابت حق بیمه به عرضة خدمات بپردازد.
چون عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی یک فرآیند بلند مدت است و
کشورهای مختلف بر اساس اهداف تجاری و سیاسی خود در این مورد تصمیم گیری
می‌کنند. بنابراین شناخت آگاهانه از شرایط پذیرش در سازمان تجارت جهانی
مستلزم انجام تحقیقات بیشتر است.
بر همین اساس در این پایان نامه ضمن بررسی ومروری بر جایگاه و نقش
سازمان تجارت جهانی (WTO) در اقتصاد بین الملل، در پی بررسی اثرات اقتصادی
الحاق ایران به WTO بر روی صنعت بیمه هستیم.
1-2) موضوع تحقیق:
بخش خدمات و تجارت آن در اقتصاد به دلیل تأثیراتی که بر فرآیند تولید،
افزایش اشتغال و ایجاد فرصتهای جدید شغلی دارد از اهمیت ویژه ای بر خوردار
است و طی دهه های اخیر اکثر کشورهای پیشرفته توجه خود را به تغییرات
ساختاری در این بخش معطوف ساخته اند. با افزایش نقش خدمات در اقتصاد، بخصوص
اقتصاد کشورهای پیشرفته و پیدا شدن مزیتهای رقابتی برای این کشورها در دهه
90 برای اولین بار بحث آزاد سازی تجارت خدمات در مذاکرات ادواری گات مطرح
شد و پس از مذاکرات طولانی همزمان با تأسیس سازمان تجارت جهانی به پیدایش
موافقتنامه عمومی‌تجارت و خدمات (GATS) انجامید که از اول ژانویه 1995
لازم الااجرا گردید. این موافقتنامه جامعه بین المللی را به وضع روز افزون و
اجتناب ناپذیر موانع موجود در برابر مشارکت خارجی و حرکت به سوی آزاد سازی
و مقرارت زدایی در بازار بیمه ای خود متعهد کرده است. به این ترتیب امروزه
مشکل می‌توان بازار داخلی را از رقابت بیمه گران خارجی مصون نگه داشت.
لذا با توجه به شرایط کنونی و موقعیت حساس ما، مسئله عضویت ایران در
سازمان تجارت جهانی به عنوان موضوعی اساسی در چارچوب سیاستهای تجاری ایران
قرار می‌گیرد.
1-3) هدف از انتخاب موضوع:
هدف از این پژوهش آنست که تأثیر پیوستن ایران به WTO بر صنعت بیمه بررسی
شود. به این ترتیب که با پیوستن به این سازمان چه پارامترها و شاخصهایی در
صنعت بیمه متأثر خواهد شد.
1-4) اهمیت و ارزش تحقیق
به جرأت می‌توان گفت ورود به جامعه اقتصاد جهانی که در آن اقتصاد ملی
بتواند از مزایای آن استفاده کند، عضویت در سازمان تجارت جهانی است. هم
چنین در حالیکه جهانی شدن فرآیند مسلط در روند تحولات جهانی است،
بومی‌گرایی، محلی گرایی و منطقه گرایی نیز در حال تشدید است.( اتحادیه
اروپا، آسه آن و…) در چنین شرایطی برای برقراری ارتباط تجاری، کشور ما با
محدودیت مواجه می‌باشد. چون کشورهای عضو WTO یا هر اتحادیه تجاری ملزم
هستند در چارچوب موافقتنامه های سازمان و یا اتحادیه مربوط با کشورهای دیگر
به همکاری اقتصادی بپردازند. در حال حاضر بخش غالب اقتصاد جهان را خدمات
تشکیل می‌دهد. بخشهای خدماتی و تولیدی ارتباط و وابستگی متقابل و پویایی با
هم دارند و با رشد و توسعه اقتصادی اهمیت این بخش به طور مستمر افزایش
می‌یابد. و در نتیجه ضرورت که با شروع مذاکرات کشورهای برای الحاق به
سازمان تجارت جهانی ( که ممکن است سالها به طول انجامد) به بررسی اثرات
پیوستن به WTO بر بخشهای مختلف پرداخته و راهکارها و پیشنهادات لازم ارائه
گردد.
1-5) - کاربرد نتایج تحقیق:
نتایج این تحقیق میتواند زمینه مناسبی را برای تصمیم گیرندگان صنعت
بیمه در خصوص برخورد با فرآیند در حال تداوم جهانی شدن فراهم سازد. به گونه
ای که صنعت فوق با برداشتن. موانع تجاری و قانونی، خود را با آهنگ گشودن
دروازه های اقتصاد تطبیق دهه تا خدمات بیمه ای به طور کارا و با توان
رقابتی بالا در برابر عرضه کنندگان خارجی این خدمات ارائه گردد. تنها در
این صورت است که می‌توان از این پدیدة جهانی به عنوان ابزاری برای توسعه
اقتصادی و محرکی برای افزایش توان رقابتی بازار داخلی استفاده کرد.
1-6) - فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث بهبود عملکرد صنعت بیمه می‌شود.
فرضیه فرعی 1: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث افزایش شاخص نفوذ بیمه ای می‌شود.
فرضیه فرعی 2: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث افزایش حق بیمه سرانه می‌گردد.
فرضیه فرعی 3: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث افزایش سهم بازار صنعت بیمه از بازار جهانی حق بیمه می‌شود.
1-7) – سابقه تحقیق:
1- بررسی اثرات عضویت ایران در WTO بر روی صادرات فرش ، حسن ابراهیمی یزدی، دانشگاه شهید بهشتی.
2- ارزیابی اثرات عضویت ایران در WTO با تأکید بر کالاهای کشاورزی، منیژه محبی، دانشگاه علامة طباطبایی.
3- ارزیابی امکان استفاده از توانمندیهای صنعت بیمه ایران برای حمایت از
بنگاههای تولیدی پس از ورود به WTO ، منیرالسادات میراحسنی، دانشگاه آزاد
واحد علوم و تحقیقات.
1-8) – روش تحقیق:
در این پایان نامه روش تحقیق به صورت تحلیلی – توصیفی است که بر اساس
مدلهای مبتنی بر اطلاعات Panel Data و با استفاده از نرم افزار Eviews صورت
گرفته است.
1-9) – جامعه آماری:
جامعه آماری فاصله زمانی (2003- 1990) را در بر می‌گیرد و شامل 10 کشور
در حال توسعة عضو سازمان تجارت جهانی می‌باشد. فاصله زمانی 2003-1990 به دو
دورة زمانی 1994-1990 (سالهای قبل از عضویت) و 2003-1995 (سالهای بعد از
عضویت) تقسیم شده است.
1-10)- ابزار گرد آوری داده ها:
داده ها و اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه ای با استفاده از منابع،
اسناد، کتب، مجلات و پایان نامه ها در کتابخانه بیمه مرکزی ایران، سازمان
مدیریت و برنامه ریزی، مؤسسه پژوهشهای بازرگانی و چندی از دانشگاهها جمع
آوری وبقیه به صورت جستجوی اینترنتی در سایتهای علمی‌از جمله WTO و بانک
جهانی گرد آوری شده اند.
1-11)- کلید واژه ها
بیمه (Insurace) عملی است که به موجب آن یکطرف ( بیمه گذار) متعهد
پرداخت مبلغی به نام حق بیمه می‌شود و از طرف دیگر ( بیمه گر) با قبول
مجموعه خطرهایی طبق موازین آماری پرداخت خسارت را در صورت تحقق خطر به عهده
می‌گیرد.
تراکم بیمه ( Insurace density) : متوسط مبلغی است که به طور سرانه
در یک کشور صرف خرید پوششهای بیمه ای می‌گردد. ( حق بیمه سرانه)
شاخص نفوذ بیمه ( Insurace penetration) : نسبت حق بیمه به تولید ناخالص داخلی را نشان می‌دهد.
GATT (General agreement on tarrif and trade)
موافقتنامه عمومی‌تعرفه و تجارت.
(General agreement on trade and services) GATS
موافقتنامه عمومی‌تجارت و خدمات
(World trade organization) WTO سازمان تجارت جهانی
بخش اول- سازمان تجارت جهانی
2-1-1) مقدمه:
سازمان تجارت جهانی نهادی بین المللی است که با قواعد تجاری بین المللی
سروکار دارد. هدف این سازمان عبارتست از تسهیل تجارت بین کشورها از طریق
ایجاد شرایط منصفانه و عادلانه برای رقابت. در راستای این هدف، سازمان
تجارت جهانی کشورها را به مذاکره برای کاهش تعرفه ها و رفع سایر موانع
تجارت ترغیب کرده و از آنها می‌خواهد قواعد مشترکی را در مورد تجارت کالاها
و خدمات اجرا کنند که در ادامه در صفحات بعدی به طور کامل شرح داده است.
اعضای سازمان تجارت جهانی موظفند قوانین، مقررات و رویه های ملی خود را
کاملاً با مفاد این موافقنامه ها هماهنگ سازند. هماهنگ شدن قواعد و مقررات
کلیه کشورها دربارة تجارت کالا و خدمات باعث تسهیل تجارت می‌گردد. همچنین
باعث می‌شود که مقررات ملی، موانعی غیر ضروری برای تجارت به وجود نیاورده و
صادرات و واردات هیچ کشوری به وسیله ایجاد تعرفه‌های بالاتر و یا سایر
موانع فرا راه تجارت دچار وقفه نگردد. هر چند پیوستن به سازمان جهانی تجارت
ممکن است برای کشورها ضروری نباشد، ولی مزایا و فواید نظام چند جانبه
تجاری که در سازمان جهانی تجارت و موافقتنامه های آن تبلور یافته است، فقط
به اعضای این سازمان تعلق می‌گیرد.
تجربه تلخ ناشی از مشکلات جنگ جهانی دهه 1930، بی نظمی‌اقتصاد بین الملل
طی جنگ های اول ودوم جهانی و برقراری محدودیتها و موانع تجاری، تعدادی از
کشورهای جهان را در سال 1947 در هاوانا گرد هم آورد تا با اتخاذ سیاستهای
لیبرالیستی و توسعه همکاری متقابل اقتصادی و تجاری اوضاع اقتصاد بین الملل
را سروسامان دهند.
2-1-2) موافقتنامه عمومی‌تعرفه و تجارت ( گات) GATT
گات علامتی اختصاری است و موافقتنامه ای است دربارة تعادل امتیازات
تعرفه ای بین کشورهایی که بیش از 95 درصد تجارت جهان به آنها تعلق دارد.
گات به صورت یک موافقتنامه فراگیر حاکم بر تجارت بین المللی بوده و حاوی یک
رشته مقررات ناظر بر کاهش موانع تجاری تعرفه ای برای سامان بخشی به روابط
تجاری و مبادله ای میان کشورهاست ونیز عالیترین مرجع حل وفصل اختلافهای
تجاری میان کشورهای عضو به شمار می‌رود.
به سخن دیگر موافقتنامة گات سندی است مرکب ار 38 ماده ( اصل
موافقتنامه) ، چهار فصل و تعداد زیادی فهرست ضمائم مشتمل بر مشخصات هزاران
قلم کالایی که در طول مذاکرات هشت گانه این سازمان از طرف کشورهای عضو،
تعرفه گمرکی آنها تعدیل و کاهش یافته است.
این موافقتنامه دارای چهار فصل است و مفاد این موافقتنامه کشورهای عضو
آن را متعهد می‌کند که تجارت چند جانبه ای را با حداقل موانع تجاری بین
خودشان گسترش داده و تعرفه ها و سهمیه‌های وارداتی را کاهش داده و توافق
نامه های امتیاز تجاری را لغو کنند.
این موافقتنامه در 30 اکتبر 1947 بین 23 کشور عمدتاً صنعتی طی قراردادی
34 ماده ای به امضاء رسید. این موافقتنامه به عنوان قراردادی موقتی در فصل
چهارم منشور هاوانا ارائه شد که هدف اصلی آن تشکیل سازمان بین المللی
بازرگانی بود. هر چند طرح تشکیل سازمان بین المللی بازرگانی که مهم تری رکن
منشور هاوانا بود هیچ گاه عملی نشد ولی گات به هدف حذف موانع تجاری و آزاد
سازی تجارت بین الملل موجودیت یافت به طوریکه در سال 1994 تعداد 124 کشور
در آن عضویت یافتند و علی رغم تعداد اندک کشورهای در حال توسعة عضو در بدو
تأسیس آن در حال حاضر حدود دو سوم اعضای این سازمان را کشورهای در حال
توسعه تشکیل می‌دهند.
